C vitamini; besinlerle ve özellikle de taze olarak tüketilen sebze ve meyvelerle birlikte vücuda alınan bir vitamin türüdür.
Yeterli ve dengeli beslenememe, yanlış beslenme alışkanlıkları veya besinlerle alınan C vitamininin vücuttaki emilimine ilişkin herhangi bir bozuklukta C vitamini yetersizliğine bağlı bazı sağlık sorunları ortaya çıkabilir. Bunlardan bir tanesi de skorbüt hastalığıdır.
Skorbüt Hastalığı Nedir?
Skorbüt hastalığı, C vitamini eksikliğine bağlı bir hastalıktır. Genellikle taze meyve ve sebzelerin yetersiz tüketilmesi veya C vitamini eksikliği olan beslenme alışkanlıkları sonucu ortaya çıkar. Skorbüt, C vitamini eksikliğinin vücudun bağ dokusunu etkilemesiyle bilinir. Anemi, hareket kısıtlılığı, halsizlik, kanamalar, kol ve bacaklarda ağrı, vücudun bazı bölgelerinde şişlik, cilt problemleri, diş eti hastalıkları ve diş kaybı gibi olumsuzlukları içerir.
Tarihçesi
Eski Yunan ve Mısır dönemlerinden beri varlığı bilinen skorbüt hastalığının tarihi de oldukça ilginçtir. Bu hastalık ilk olarak Hipokrat tarafından tanımlanmıştır. Özellikle korsanlar ve denizciler arasında yaygın bir hastalık olan skorbüt, çoğunlukla ölümle sonuçlanıyordu. Bu hastalık deniz seferlerini olumsuz yönde etkileyen bir hastalık olmuştur. Bu hastalık nedeni ile uzun yolculuklarda mürettebatın büyük bir kısmı hayatını kaybetmiştir. Keşifler çağından itibaren bu hastalık nedeni ile binlerce denizci hayatından olmuştur.
18’inci yüzyılın başlarında, uzun süren deniz yolculuklarında taze meyve ve sebzelerin yetersiz tüketilmesiyle skorbüt salgınları sık sık yaşanmıştır. Boylam yanlışlığı nedeni ile 1741 yılında rotasını kaybeden bir gemi çaresiz bir şekilde 3 ay süre ile denizde dolaştıktan sonra Juan Fernandez’e demir atmayı başardığında 521 kişilik mürettebatından 237 denizcisi skorbüt hastalığından hayatını kaybetmişti.
Skorbüt hastalığının C vitamini yoksunluğu nedeni ile ortaya çıktığı 18’inci yüzyılın ortalarına kadar anlaşılamamıştır. Ancak İngiliz doktor James Lind, limon ve limon suyunun skorbüte etkili olduğunu keşfetmiştir. Bu, C vitamini açısından zengin olduğu için, limonun tedavide etkili olduğunu göstermiştir. Ayrıca doktor James, 1772 yılında gerçekleşen ikinci yolculuğu için denizcilerin karavanasına lahana turşusu koymuştur. İnce bir şekilde kesilerek salamuraya bırakılan lahana yaprakları C vitamini bakımından bir depo gibiydi. Bu şekilde tüketilen lahana turşusu da denizcileri skorbütten korumuştur. Lahana turşusu yerini zamanla misket limona bırakmıştır. Bu süreye kadar da Kraliyet donanması tarafından lahana yaprakları kullanılmıştır.
20’nci yüzyılın başlarında ise C vitamini kimyasal olarak izole edilmiş ve sentezlenmiş. Bu, skorbütün tedavisinde ve önlenmesinde büyük bir dönüm noktası olmuştur. Bu sayede, C vitamini takviyeleri ve C vitamini açısından zengin gıdaların tüketilmesiyle skorbüt önlenebilir hale geldi.
Belirtileri
C vitamini eksikliğinin belirtileri, vitaminin yetersiz miktarda alınmaya başlanmasından 8-12 hafta sonra yavaş yavaş ortaya çıkmaya başlar. Belirtiler genellikle şunlardır:
"Anemi, Kemik ağrıları ve miyalji, Vücudun çeşitli yerlerinde ödem oluşumu, Cilt yüzeyinde peteşi olarak da adlandırılan küçük lekelerin oluşumu ve pullanmalar, Kılların yapılarındaki bozulmalar (tirbüşon kılları), Ciltte kalınlaşmalar (hiperkreatoz), Yara iyileşmelerinin gecikmesi, Diş eti hastalıkları ve diş kayıpları, Nefes darlığı, Ruh halinde değişiklikler, depresyon ve diğer duygu durum bozuklukları."
Bu belirtiler, C vitamini eksikliğinin şiddetine ve süresine bağlı olarak değişebilir. Skorbütn hafif vakalarında belirtiler daha az belirgin olabilir, ancak ilerleyen vakalarda belirtiler daha ciddi hale gelebilir. Eğer şüphe varsa bir doktora mutlaka danışılmalıdır.
Tedavisi
Skorbüt hastalığının tek ve kesin tedavisi vücudun ihtiyaç duyduğu C vitamininin tam olarak karşılanması ve yetersizlik nedeniyle ortaya çıkmış olan sorunlara yönelik ayrıca tedavi uygulanması şeklinde gerçekleştirilir. İleriye dönük olarak bir beslenme planı oluşturularak hastanın buna uyum sağlaması istenir.
Doktorun önerdiği ölçüde C vitamini takviyeleri almak, eksikliği gidermek ve vücudu yeniden dengelemek için etkili bir yöntemdir.
Tedaviye ek olarak, sağlıklı bir beslenme düzeni benimsemek ve düzenli olarak C vitamini içeren gıdaları tüketmek önemlidir.
